Dit maakt dat we het succes van onderwijs bij voorkeur in zoveel mogelijk kwantificeerbare eenheden willen vatten: cijfers, uitvalpercentages of aantal studenten dat de opleiding binnen vijf jaar haalt. Veel gehoorde kritiek is dan ook dat het studiesuccesbeleid het onderwijsleerprocessen reduceert tot een beperkt aantal meetbare uitkomsten, ‘kengetallen’. Met als gevolg dat de nadruk wel erg komt te liggen op presteren in plaats van het ontwikkelproces van de student, wat de leercultuur en studiemotivatie bepaald niet ten goede komt.

Leren vanuit nieuwsgierigheid en omdat je het belangrijk vindt om jezelf te ontwikkelen komt zo steeds meer onder druk te staan

Het gebrek aan intrinsieke motivatie en eigenaarschap nemen over het leerproces waar het hoger onderwijs mee te kampen heeft, zijn al langer bekend. Een adequate probleemanalyse waarom deze motivatieproblemen zich zo hardnekkig blijven voortdoen, ontbreekt echter vaak. We focussen ons liever op allerlei oplossingen die tot minder uitval en meer rendement moeten leiden en vergeten echter dat dit rendementsdenken en bijbehorende didactische methoden, misschien wel eens onderdeel van het achterliggende probleem vormt. Zo ligt in het hoger onderwijs veel nadruk op toetsing, waarbij de lessen in dienst staan van de toetsen. Zowel studenten als docenten staan dan voornamelijk in de ‘haalstand’ in plaats van zich te focussen op het leerproces. Het onderwijs is dan vooral gericht op het halen van studiepunten en uiteindelijk een diploma. Leren vanuit nieuwsgierigheid en omdat je het belangrijk vindt om jezelf te ontwikkelen komt zo steeds meer onder druk te staan (Schunk, 2011, zoals beschreven door Glas 2020).

Tegelijkertijd maakt menig docent in het hoger onderwijs zich zorgen om het gebrek aan motivatie bij studenten en vraagt zich af wat er nodig is om studenten in beweging te krijgen. Dus schrijven we boeken vol over hoe we motiverend kunnen lesgeven en leggen we het probleem bij de student/ docent neer, afhankelijk van het perspectief. Voor al deze docenten heb ik goed nieuws: het ligt niet aan jou en ook niet aan de student. Rendementsdenken en de bijbehorende prestatiecultuur zijn behoorlijk invloedrijk op wat wij maatschappelijk gezien als waardevol beschouwen, en onze neiging om veel uit te willen drukken in termen van economisch nut. Zo stelt het populaire liberale paradigma bijvoorbeeld dat onderwijs de beste garantie voor economische groei biedt (Mazzucato, 2018). 

Helaas is hoe we over wat waardevol is praten ook van invloed op hoe we ons gedragen. Als wat jij waardevol vindt niet binnen het huidige prestatiesysteem past, dan ontstaat er een vorm van mentale kortsluiting waarbij jij je niet langer waardevol voelt. Dit zorgt ervoor dat de intrinsieke motivatie van leerlingen langzaam maar zeker onder invloed van dit systeem ondergeschikt wordt aan de afhankelijkheid van een externe motivatie: ik doe het omdat het moet, van me verwacht wordt of omdat ik er een goede baan mee kan krijgen. Doodzonde: want de liefde om te leren, blijkt uit onderzoek, is een eigenschap die het meeste samenhangt met het persoonlijk welzijn (Kaufman, 2015)). Of te wel: mensen die leren leuk vinden zijn doorgaans gelukkiger. Zo bekeken kun je dus best stellen dat onze kerntaak als docenten is om leren leuk te maken, om leerlingen nieuwsgierig te maken naar zichzelf, de ander en wat er in de wereld gebeurt. Niet om ze te modelleren naar een model dat het meeste economische nut oplevert. De vaak nogal tamelijk eenzijdige focus van opleidingen op kennisontwikkeling en bijbehorend cijferfetisjisme helpt niet en versterkt bij veel studenten het latente gevoel dat je er alleen maar toe doet als je veel weet en hoge cijfers haalt. Je geeft daarmee onbedoeld veel leerlingen het gevoel dat ze vooral waardevol zijn zolang ze binnen het prestatiesysteem passen.  

dat studenten zelf ontdekken wat voor hen persoonlijk waardevol is

Wat we nodig hebben is een nieuwe manier van nadenken over wat werkelijk waardevol is en dat studenten zelf ontdekken wat voor hen persoonlijk waardevol is.  Zelfbewustzijn, -regulatie en reflectie zijn daarbij belangrijke levensvaardigheden. Om dit tot stand te brengen is het noodzakelijk dat we het huidige verhaal herschrijven, met niet langer een focus op het ontwikkelen van menselijk kapitaal (het woord kapitaal alleen al reduceert mensen tot economische eenheden), maar met een focus op het ontwikkelen van menselijk potentieel, waarbij de focus ligt op hoe mensen een aangenaam en gelukkig leven kunnen leiden. Opleiden van studenten gaat dan niet langer alleen om het ontwikkelen van competenties in relatie tot de beroepsrol, maar ook om het ontwikkelen als individu, als persoon, als mens, met aandacht voor hun persoonlijk welzijn.

Ik ben benieuwd naar jullie ervaringen met dit onderwerp en/of het bovenstaande verhaal herkenbaar is. Mooi als jullie ook je verhalen willen delen en welke didactische vormen je momenteel in jouw onderwijspraktijk gebruikt om studenten weer nieuwsgierig te krijgen.

Mogelijke manier om met meer aandacht voor het menselijk potentieel het onderwijs in te richten zijn o.a.:

·       Levensvaardigheden bij studenten ontwikkelen. Welke vaardigheden dat zouden moeten zijn en hoe deze het beste ontwikkeld kunnen worden vormt de kern van mijn onderzoek (ik zit nog te vroeg in mijn onderzoek om relevante resultaten met jullie te kunnen delen). En ander interessant onderzoek naar de ontwikkeling van levensvaardigheden van Hogeschool Leiden.

·       Formatieve feedback geven op Vernieuwenderwijs

·       Programmatisch toetsen op Vernieuwenderwijs

·       Denken zichtbaar maken op Vernieuwenderwijs