Als universitair docent Ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Utrecht verdiept ze zich in autonomie en veerkracht. Ze ontwikkelde een training die studenten controle laat ervaren over hun eigen studieloopbaan.

Voldoening, blijdschap en dankbaarheid

Annerieke Oosterwegel heeft erover nagedacht waarom een gesprek over trots, hoewel eervol, enig ongemak bij haar oproept. “Trots gaat over jezelf,” zegt ze, naar buiten kijkend vanaf de tweede verdieping van het Martinus Langeveldgebouw in het Utrecht Science Park. Het is een regenachtige voorjaarsdag. “Ik doe mijn werk juist omdat ik begaan ben met anderen.” Dat wil niet zeggen dat er geen successen zijn, maar die roepen vooral voldoening, blijdschap en dankbaarheid op. Waar die betrokkenheid vandaan komt? Die was er al op de basisschool, herinnert Annerieke zich. Als ze speelde, hoorden alle poppen en knuffelberen erbij en op het schoolplein zorgde ze dat er geen kinderen buiten de boot vielen.

Verloren Generatie

Die anderen waar Annerieke zo begaan mee is, dat zijn de jongeren van nu, een generatie die het niet makkelijk heeft. Ze groeien op met weinig zekerheden in een wereld die grote crises het hoofd moet bieden. “Die onzekerheid kan ervoor zorgen dat je in een kramp schiet en weinig meer durft,” zegt ze, “maar dat remt je persoonlijke ontwikkeling. Je leert pas echt zwemmen als je de rand van het zwembad loslaat.” Ze spreekt uit ervaring. Ze werd geboren in 1960 en behoort tot wat de Verloren Generatie wordt genoemd. Toen ze in de jaren tachtig afstudeerde, waren er weinig woningen en nog minder banen. “Als je iemand kende die fulltime vrijwilligerswerk deed, was je daar jaloers op,” glimlacht ze. Na die allesbehalve vanzelfsprekende start verliep ook Anneriekes verdere loopbaan kronkelig. Ze kwam terecht op de universiteit, maar die bood beperkte stabiliteit. Tijdelijke aanstellingen, bezuinigingen, beleidsveranderingen en reorganisaties zorgden ervoor dat ze keer op keer haar positie moest bepalen en op creatieve manieren haar ambities moest verwezenlijken. Sommige ambities moest ze loslaten en dat was pijnlijk. “Stoppen met onderzoek was een van de moeilijkste dingen. Daar ontleende ik een deel van mijn identiteit en status aan. Maar ik zie terugkijkend dat ik in authenticiteit, integriteit en zingeving heb gewonnen en dat juist die wendingen deel zijn van wie ik ben en van waaruit ik studenten probeer te ondersteunen in hun eigen ontwikkeling.”

"Door studenten inzicht te geven in hun ontwikkelingsproces kunnen ze controle gaan ervaren."

Zelfhulpsyllabus

Hoe help je studenten om de rand van het zwembad los te laten en vervolgens niet kopje onder te gaan? “Door ze een veilige leeromgeving te bieden,” zegt Annerieke. “En door ze inzicht te geven in hun leer- en ontwikkelingsproces zodat ze controle gaan ervaren.” Samen met haar collega’s goot ze wetenschappelijke inzichten over identiteitsontwikkeling en autonomie in een coachingscursus Mentoraat Psychologie die jaarlijks door zestig ouderejaars psychologiestudenten gevolgd wordt. Ze passen de theorie toe op hun eigen studietraject, maar krijgen ook de rol van mentor voor eerstejaarsstudenten. “Dit zou toch iedereen moeten leren,” verzuchtten Anneriekes studenten regelmatig en dat was de aanleiding om een Comenius Teaching Fellow aan te vragen die in 2020 werd toegekend. In het project ‘Autonomie Duurzaam Eigen Maken' (ADEM): een handleiding voor jezelf’ werd de cursus — midden in coronatijd — omgevormd tot een toegankelijke training die alle studenten van de Universiteit Utrecht via Studentenwelzijn kunnen volgen. Annerieke heeft de lesstof bij zich in een blauwe multomap. De vaktermen zijn vervangen door algemene woorden in modules met titels als ‘Emoties als thermometer’ en ‘De schijf van 6: Zelf en ander als vitaminen voor je motivatie en welbevinden’. Ze bladert er doorheen en licht de lesstof bedachtzaam en glashelder toe, met hoorbaar plezier. “Het is een soort zelfhulpsyllabus,” zegt ze.

"Vinkveldjes lijken objectief, maar doen geen recht aan de ontwikkeling van een individu. Het alternatief is vertrouwen."

Vinkveldjescultuur

Een van de dingen die studenten in ADEM leren is dat ze kunnen switchen tussen een prestatie- en leeroriëntatie. Dat is niet vanzelfsprekend, want het onderwijssysteem is behoorlijk prestatiegericht, niet alleen voor studenten, ook voor docenten en onderzoekers. “Vaardigheden worden al snel vertaald naar vinkveldjes,” zegt Annerieke. “Dat lijkt objectief en meetbaar, maar doet geen recht aan de ontwikkeling van een individu.” Wat is het alternatief voor die vinkveldjes? “Vertrouwen!” zegt ze. “Vertrouwen dat studenten hun weg wel vinden. Dat inzichten die er niet binnen een blok van tien weken zijn, later alsnog kunnen komen en dan misschien zelfs duurzamer.” De voorbeelden die ze daarvan kan geven zijn talrijk. Zo ontdekte ze dat haar psychologiestudenten de principes uit de mentoraatscursus weliswaar kunnen toepassen op zichzelf, maar nauwelijks op de eerstejaars die ze begeleiden. Kennelijk is die stap te groot. Toch ziet ze jaren later op LinkedIn dat diezelfde studenten in hun werk alsnog met die thema’s en principes bezig zijn.

Strijd levert iets op

Hoe de interactie tussen een persoon en diens omgeving de ontwikkeling beïnvloedt heeft momenteel Anneriekes interesse. “Om autonoom te worden, moet je je losmaken van je omgeving en dat geeft weerstand. Soms bij jezelf, soms bij anderen. Het levert dilemma’s op, maar die horen erbij. Wie nooit op weerstand stuit, bouwt weinig veerkracht op. Terwijl jongeren die tegenslag ervaren, mits ze dat goed doorstaan, daar later juist voordeel van hebben." Ook hier wil ze haar studenten in begeleiden, in een project dat momenteel gereviewd wordt. Het idee is om een roadmap te maken die studenten voorbereidt op hun kronkelige ontwikkelingspad en de obstakels die ze daar kunnen tegenkomen. Als ze het grotere plaatje zien, schrikken ze misschien minder van de conflicten en emoties die ze ervaren. “Dat is iets wat ik graag wil nalaten,” zegt Annerieke. ‘Ik ben nu bijna 63 en denk voorzichtig na over de laatste stappen in mijn carrière.” Terugblikken doet Annerieke ook weleens. De vele kleine projecten en initiatieven in haar loopbaan tellen op tot een flink bouwwerk. Een bouwwerk waar ze met voldoening naar kijkt. Ja, misschien zelfs met een beetje trots.

Profiel

Dit portret is onderdeel van de reeks van portretten in de rubriek TROTS.

Klik hier om de andere portretten te bekijken

Maandelijks publiceren we een bijzonder portret op onze LinkedIn met bijpassend beeld. De rubriek is tot stand gekomen met hulp van Anouk Huisman (ComeniusNetwerk), de woordkunsten van portretschrijver Elske van Lonkhuijzen en tot leven gebracht met de illustraties van Bewegend Wild.